19 czerwca 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał przełomowy wyrok w sprawie C-200/24, w którym uznał, że zakaz reklamy aptek i punktów aptecznych, zawarty w art. 94a ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, jest niezgodny z prawem Unii Europejskiej. Przepis ten, w obecnym brzmieniu, obowiązujący od 2012 r., zakazuje wszelkiej reklamy aptek i punktów aptecznych oraz ich działalności, dopuszczając jedynie informowanie o lokalizacji i godzinach otwarcia.
Co orzekł TSUE?
Trybunał stwierdził, że całkowity zakaz reklamy aptek stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług, gwarantowane przez artykuły 49 i 56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Ponadto, uznał, że zakaz ten narusza dyrektywę 2000/31/WE dotyczącą handlu elektronicznego, która umożliwia przedstawicielom zawodów regulowanych, takich jak farmaceuci, korzystanie z usług społeczeństwa informacyjnego w celu promowania swojej działalności.
W wyroku słusznie podniesiono, że artykuł 8 ust. 1 dyrektywy 2000/31/WE nie wprowadza możliwości pełnego zakazu reklamy. Mówi on jedynie, aby zasady udostępniania informacji handlowych przez zawody regulowane były zgodne z zasadami wykonywania zawodu, dotyczącymi w szczególności niezależności, godności i prestiżu zawodu, tajemnicy zawodowej i rzetelności wobec klientów i innych przedstawicieli zawodu. Prawidłowo wskazano, że gdyby zasady wykonywania zawodu mogły w sposób ogólny i całkowity zakazać wszelkiej formy reklamy to komentowany przepis straciłby skuteczność, a realizowany cel komentowanego przepisu zostałby zagrożony.
Według TSUE, Polska nie wykazała, że wprowadzenie tak restrykcyjnego (w zasadzie absolutnego) zakazu jest konieczne do osiągnięcia celów ochrony zdrowia publicznego, czy zapewnienia niezależności zawodowej farmaceutów. TSUE zauważył, że dostępne są inne, mniej restrykcyjne środki, które mogłyby skutecznie realizować te cele.
Praktyczne konsekwencje dla branży farmaceutycznej
Wyrok TSUE otwiera przed przedsiębiorcami farmaceutycznymi nowe możliwości, ale także wiąże się z koniecznością dostosowania do zmieniającego się otoczenia prawnego:
- Zmniejszenie ryzyka kar: Dotychczasowe praktyki nakładania kar za działania uznawane za reklamę, takie jak wywieszanie ulotek czy informowanie o płatności kartą lojalnościową, mogą zostać podważone. Niektóre z tych decyzji zostały już uchylone przez sądy administracyjne.
- Możliwość wznowienia spraw: Właściciele aptek, którzy zostali ukarani za działania reklamowe, mogą ubiegać się o wznowienie postępowań administracyjnych w związku z nowym stanem prawnym.
- Potencjalne roszczenia o odszkodowanie: Przedsiębiorcy mogą rozważyć dochodzenie roszczeń o odszkodowanie za utracone korzyści, takie jak zyski, które mogłyby zostać osiągnięte, gdyby nie obowiązywał zakaz reklamy.
- Potrzebne zmiany legislacyjne: Aby dostosować polskie przepisy do prawa UE, konieczna będzie nowelizacja ustawy – Prawo farmaceutyczne. W przeciwnym razie Polska może zostać pociągnięta do odpowiedzialności przed TSUE za niewykonanie wyroku.
Ocena wyroku
Jednoznacznie należy zaaprobować zapadły wyrok TSUE. Strona polska podnosiła w toku postępowania, iż regulacje mają na celu ochronę farmaceutów przed naciskami ze strony właścicieli aptek, mającymi na celu zwiększenie sprzedaży określonych produktów, tym samym powodując nadmierne spożycie produktów leczniczych przez społeczeństwo. TSUE słusznie wskazało, iż takie ograniczenie, choć mogące mieć uzasadnienie, było jednak niezgodne z zasadą proporcjonalności. Swoboda przedsiębiorczości i świadczenia usług w istocie była nadmiernie ograniczona uniemożliwiając wykonywanie działalności aptekarskiej oraz sprawiedliwe konkurowanie na rynku. Kwestia reklamy jest ważna również dla nowo założonych aptek, które starają się konkurować z dużymi sieciami franczyzowymi. Jednocześnie należy mieć nadzieję, że deregulacja reklamy w reglamentowanych zawodach i działalnościach nadal będzie postępować (nie tylko w branży life science).
Na marginesie warto dodać, że dla lekarzy i podmiotów leczniczych oznacza to możliwość bardziej swobodnego informowania pacjentów o dostępnych usługach farmaceutycznych, co może poprawić współpracę między sektorem medycznym a farmaceutycznym. Przed ustawodawcą postawione zostało zatem ciężkie zadanie: z jednej strony nowe przepisy muszą dostosować do sentencji wyroku TSUE, a z drugiej – nowe brzmienie przepisów nie może kreować przestrzeni do nadużyć ze strony aptek. Na uwadze należy mieć także fakt, że Polacy nadużywają leków, o czym coraz częściej mówi się w mediach. Tym bardziej polski rynek jest narażony na nadużycia wynikające z niczym nieskrępowanej reklamy leków.
Autorem wpisu jest: Maciej Gliszczyński.
